Zaire 1985. Lingala
Tenía muchísimas ganas de incluir una entrada con una canción congoleña. La música "soukous" del Congo me fascina por lo colorida y lo alegre que es, lo largas que son las canciones, y los bellos solos de las guitarras eléctricas. Pero estoy muy limitado porque es muy difícil encontrar letras en lingala (que es la lengua en la que están muchas de las canciones). Afortunadamente, en esta ocasión he encontrado la letra y la traducción en Internet, aunque he tenido que revisar esta última (no sin dificultad, una lengua como el lingala no está ni mucho menos tan normalizada como el español o el inglés), me ha sido de gran ayuda.
Franco Luambo, fundador del grupo OK Jazz, y fallecido en 1989, es uno de los artistas más conocidos de la época dorada de la música congoleña, fue un compositor prolífico y muy querido. La canción que reproduzco a continuación en realidad es un poco triste en su letra. Habla de Mario, un gigoló que vive a costa de una amante adinerada. La canción se la pasa esta mujer hablando de lo turbulenta y difícil que es la vida que lleva junto a él. Una canción con mensaje social; fue y es un gran éxito en los países del África central.
Aquí está la letra:
Oh Mario
Oh Mario
Luka ata mwasi yo moko obala
Busca una mujer con la que te puedas casar
Mario mosala kolinga ba maman mobokoli
Mario, su trabajo es amar a mujeres mayores que le mantegan
Basuka yo te ?
¿No se cansan de ti?
Lelo makambo lobi makambo nalembi
Hoy problemas mañana problemas, estoy cansada
Lelo bitumba lobi koswana nabaye
Hoy peleas, mañana discutir, te odio
Naboyi kobebisa nzoto na manzaka nalembi eh
Me quería destrozar el rostro con las uñas, estoy cansada
Mario nalembi e e
Mario estoy cansada
Mario nabaye e e
Mario te odio
......
Oh Mario nasi napekisa yo
Oh Mario te había prohibido
Kolingaka basi bazali na mbongo-
desear a las mujeres que tienen dinero
Yoka ndenge azali kokaba yo na mitema ya basi mpe na mibali-
Escuchen cómo ella habla negativamente sobre ti, señoras y señores:
......
yo mutu ozali na ba diplômes mitano Mario-
eres un hombre que tiene cinco diplomas Mario
Sala quand même effort oluka mosala Mario-
Haz un esfuerzo y busca un trabajo Mario
Mpo na nini ozali kobebisa kosambwisa kombo na yo-
Por qué estás destruyendo y deshonrando tu nombre
Mario ah nalembi-
Mario estoy cansada
Ba produits ngai napokaolaka nzoto ekoma sembesembe-
Los productos que me he aplicado en el cuerpo lo han vuelto bello y claro
Okobeteke ngai ti nazoka lobi nazwa maladie ya cancer-
Me pegas hasta lastimarme, mañana tendré cáncer
Lobi tango nakopolo yo okimi ngai eh-
Mañana cuando empiece a pudrirme huirás de mí
Mario nabaye eh-
Mario te odio
Mario nalembi eh
Mario estoy cansada
Ba familles ya Mario bakanisaka
Los familiares de Mario creen
Mario apesaka ngai mosolo
que Mario gana un salario
[Falta una línea]
Mario nalembi ah
Mario estoy cansada ah
Bima bima na ndako na ngai Mario-
Sal, sal de mi casa Mario
Mpo na nini niongo ya bolingo-
¿Por qué la falta de amor?
Akobeteke ngai nazwa epayi zuwa ya lokuta epayi
Él me pega por celos y por engaños
Zuwa ya biloko akutaki ngai na yango-
Celos por cosas que encontraba en casa
Likambo mosusu mosala koboma biloko ya ndako nasomba-
Otras cosa que hace es romper objetos de la casa que yo compré
Nalembi eh Mario nabaye yo-
Estoy cansada Mario te odio
Kende Mario nalembi yo oh-
Vete Mario estoy cansada oh
Mario akuti ngai na biloko mobali mosusu asomba-
Mario me encontró con objetos que otro hombre compró
Oyoka elengi ya kovanda te Mario ?-
¿No disfrutas estando sentado Mario?
Oyoka elengi te olia na mesa ?-
¿No disfrutas comiendo en la mesa?
Kaka soki zuwa ekangi yo na poitrine-
Pero si los celos se agarran en tu pecho
Olingi kaka kobeta ngai na koboma biloko-
No te gusta sino pegarme y romper cosas
Mario si nasalisa yo mingi-
Mario te he cuidado mucho
Diplôme ya sima ngai nasalisaki yo Mario-
Con tu último diploma yo te ayudaba Mario
Bongo leleo ngai nakomi mwasi mabe ?-
Pero hoy me he convertido en una mala mujer
Mario likambo te-
Ningún problema Mario
Ah mokili eza kaka boye hum-
Ah pero así es la vida
Mobali akuti ngai na bomengo
Este hombre me encontró en un estado de felicidad
Asengi akomander ngai nandimi
Pidió mandar sobre mí y yo acepté
Mobali akuti ngai na bandenge
Este hombre me encontró con venenos(?)
Asengi adiriger ngai nandimi
Pidió dirigirme y acepté
Nabandi kobima na ye babandi kobenga ye Monsieur
Cuando empecé a salir con él todos le llamaban Señor
Mario avimbi moto akanisi biloko na ngai ya ye ah!
A Mario se le hinchó la cabeza, creyó que mis cosas eran de él ah!
Ah Mario nabaye yo o
Ah Mario, te odio
Kende Mario nalembi yo
Vete Mario estoy cansado
Mario azongi epayi ya baboti
Mario vuelve a la casa de sus padres
Akuti mbeto na ye ya bomwana-
y encuentra su cama de juventud
Ekomi tango ya kolala mbeto mokuse makolo milayi Mario-
Cuando era la hora de dormir la cama era demasiado corta Mario
Mario nalembi eh, somba mbeto nabaye e-
Mario estoy cansada, compra tu propia cama, te odio
Mario nalembi eh
Mario estoy cansada
Koyoka motema pasi te ndako ngai moko nafutaka
Que no sufra tu corazón, yo soy quien paga esta casa
Bilamba nasombela yo natikeli yo souvenir ya bolingo-
La ropa que te yo compraba déjala como recuerdo de nuestro amor
Oyo ezali na lavage nakotindela yo na bato-
Lo que hay en la cesta de la ropa se lo daré a la gente
Mario nalembi yo oh-
Mario estoy cansada de ti
Kende na yo nabaye yo oh-
Vete, te odio
... [dice algunas cosas que no estaban en la letra que encontré]
Akobeteke ngai nazwa epayi zuwa ya lokuta epayi
Él me pega por celos y por engaños
Zuwa ya biloko akutaki ngai na yango-
Celos por cosas que encontraba en casa
Likambo (mokemo?) mosala koboma biloko ya ndako nasomba-
Otras cosa que hace es romper objetos de la casa que yo compré
Nabaye yo eh Mario nalembi yo-
Te odio Mario estoy cansada de ti
Bima bima nabaye yo
Sal sal, te odio
Mario nale mbongo ya likelemba mitu tuku misato
Mario me vi con dinero para cambiar tres motocicletas(??)
Nasombi Mercedes 190 nayebisi Mario mokolo mosusu tobima-
Me compré un Mercedes 190 y le dije a Mario un día que saliéramos juntos
Tokende kosala promenade-
Vamos a dar un paseo
Tokomi na nzela Mario alobi na ngai
Al llegar a la carretera Mario me dijo
Yo zonga côté ngai ngai nazali-
"Llévame al lugar donde he estado
Nakumba voiture mpo bamona que ngai
"Yo llevo el coche para que crean que yo
Moto nasombeli yo yango-
soy el que lo ha comprado"
Nayebisi Mario te-
Le dije a Mario que no
Ngai kutu naza na posa nakumba eloko nasombi sika-
Todavía tengo el deseo de conducir mi última adquisición
Bato nionso bamona que ngai moto nasombi-
Que todos se den cuenta de que yo soy la que lo compró
Toweli volant ngai na Mario-
Nos disputamos el volante Mario y yo
Mario atuteli ngai voiture na nzete-
Mario estrelló mi coche contra un árbol
Nzoto ezali nanu ya meme olingi obebisa ngai elongi-
Mi cuerpo es todavía joven pero tú quieres destrozarme la cara
Il paraît basi nionso ozwaka mosala kobebisa bango bilongi-
Parece que con todas las novias que ha tenido, su obsesión era destrozarles la cara
Epayi na ngai na stopper nalembi yo-
Conmigo eso terminó estoy cansada
Mario papa nabaye yo oh-
Mario te odio
Kende na yo nalembi yo-
Vete, ya me he cansado de ti
[repite partes de estrofas anteriores]
.......................
En lingala, los verbos se construyen siempre con una marca del pronombre personal al principio:
kolemba (estar cansado, cansarse)
Nalembi Estoy cansado (o: me he cansado)
Olembi Estoy cansado
Alembi Está cansado
Tolembi Estamos cansados
Bolembi Estáis cansados
Balembi Están cansados
A veces los verbos llevan sufijos especiales que amplían su significado
-ela >> hacer algo para alguien
kosomba (comprar) > kosombela (comprarle a alguien)
En la canción: bilamba nasombela yo (la ropa [que] yo te compraba)
Los nombres suelen llevar un prefijo que les hace pertenecer a una clase o género determinados. Estos prefijos, en líneas generales, van agrupados en pares de singular-plural. Ejemplos:
Mo - ba
Moto - bato
Hombres - hombres
Moasi/mwasi - basi
Mujer - mujeres
Li - ma
Likambo - makambo
asunto - asuntos
No hay comentarios:
Publicar un comentario